Rozdziały
| Imiona | Publius Aelius Hadrianus |
|---|---|
| Panował jako | Imperator Caesar Divi Traiani filius Traianus Hadrianus Augustus |
| Czas panowania | 11 sierpnia 117 – 10 lipca 138 n.e. |
| Urodzony | 24 stycznia 76 n.e. |
| Zmarły | 10 lipca 138 n.e. |
Hadrian urodził się dnia 24 stycznia 76 roku n.e. w Italica (Hiszpania) lub Rzymie jako Publius Aelius Hadrianus. Pochodził (podobnie jak Trajan) z Hiszpanii. Był związany pokrewieństwem z cesarzem – jako wnuk jego ciotki. Gdy stracił ojca przyszły cesarz Trajan objął nad nim opiekę. I tak młodzieniec wspinał się po drabinie kariery; był dowódcą wojsk walczących przeciw Dakom, później konsulem, aby w końcu dostać namiestnictwo Syrii. Był trzecim z tzw. pięciu dobrych cesarzy.
Młodość
Był synem Publiusa Aeliusa Hadrianusa Afera i Domicji Pauliny. Ojciec był senatorem i pretorem, który swój urząd pełnił głównie w Rzymie. Matka z kolei pochodziła z szlachetnej rodziny senatorskiej o hiszpańsko-rzymskich korzeniach. Hadrian tak więc wychowywał się w dobrze usytuowanej rodzinie. Familia pochodziła pierwotnie z Picenum w Italii, by potem osiąść w prowincji Hispania Baetica (Hispania Ulterior za Republiki) w mieście Italica – niedaleko obecnej Sevilli. Z kolei „Historia Augusta”mówi jakoby Hadrian urodził się w Rzymie. Wydaje się jednak że pierwsza wersja biografii jest zasadna. Jego jedyną siostrą i rodzeństwem była Aelia Domitia Paulina, wydana za mąż za potrójnego konsula, Luciusa Juliusa Ursusa Servianusa.
W wieku 10 lat stracił ojca i matkę i znalazł się pod opieką późniejszego cesarza Trajana oraz Publiusza Aciliusa Attianusa (późniejszy prefekt pretorianów Trajana). Młodego Hadriana wychowywano tak jak innych rzymskich patrycjuszy – starannie i wszechstronnie. Młodzieniec wykazywał największe zainteresowanie w literaturze greckiej – stąd jego późniejszy przydomek „Graeculus”. Hadrian odwiedził po raz ostatni rodzinne strony w Hiszpanii, kiedy skończył 14 rok życia. Później mimo że wiele podróżował, nigdy już nie zawitał do miasta Italica.
W 100 roku n.e. Hadrian ożenił się z Vibią Sabiną (która miała wówczas 12 lat) – wnuczką siostry cesarza.
Hadrian był również znany ze swojego miłosnego związku z przeszło 30 lat młodszym od siebie Antinousem, greckim młodzieńcem, który towarzyszył cesarzowi w jego podróżach. Po tym jak Antinous utonął w Nilu, Hadrian przeprowadził jego deifikację. Kult Antinousa trwał kilka wieków.
Hadrian zasłynął w historii także jako pierwszy rzymski cesarz, który nosił brodę. Ta moda miała potrwać aż do panowania Konstantyna Wielkiego w IV wieku n.e.
Urzędy
Jego pierwszym stanowiskiem wojskowym był trybunat nad legionem II Adiutrix. Później został przeniesiony do legio I Minerva w Germanii. Kiedy w 98 roku zmarł cesarz Nerwa, młody Hadrian osobiście udał się z informacją do Trajana. Został z czasem także legatem legionu w Górnej Pannonii i możliwe, że zarządcą tej prowincji.
Przed objęciem władzy Hadrian obejmował następujące urzędy:
- decemvir stlitibus iudicandis;
- sevir turmae equitum Romanorum;
- praefectus Urbi feriarum Latinarum;
- tribunus militum legionis II Adiutricis Piae Fidelis (95 n.e., Pannonia Inferior);
- tribunus militum legionis V Macedonicae (96 n.e., Moesia Inferior);
- tribunus militum legionis XXII Primigeniae Piae Fidelis (97 n.e., Germania Superior);
- quaestor (101 n.e.);
- ab actis senatus;
- tribunus plebis (105 n.e.);
- praetor (106 n.e.);
- legatus legionis I Minerviae Piae Fidelis (106 n.e., Germania Inferior);
- legatus Augusti pro praetore Pannoniae Inferioris (107);
- consul suffectus (108 n.e.);
- septemvir epulonum (przed 112 n.e.);
- sodalis Augustalis (przed 112 n.e.);
- archon Athenis (112/13 n.e.);
- legatus Syriae (117 n.e.);
Poza tym Hadrian brał udział w wojnie dackiej (jako legat legio V Macedonica) i podobno otrzymał nagrody od Trajana za zwycięstwa. Później brał udział także w kampanii wojskowej przeciwko Partom, w której to był legatem przy cesarzu. Zastąpił także namiestnika prowincji Syria, gdzie posiadał samodzielne dowództwo.
Ciężko jednoznacznie określić jakim dowódcą był Hadrian. Nie brał udziału w wielu kampaniach ani za panowania Trajana, ani za swojego imperium, jednak wydaje się że był obeznany w taktyce i tematyce wojskowej oraz wykazywał umiejętności przywódcze oraz strategiczne.
Skomplikowane relacje Hadriana z Trajanem
Niechęć Trajana do Hadriana narastała stopniowo. Wynikać ona mogła z niepokornych i nieposłusznych młodzieńczych zachowań Hadriana, które nie podobały się znanemu ze skromności i umiarkowania Trajanowi. Co więcej, dochodzące do jego uszu informacje o nieudanej relacji Sabiny i Hadriana, z pewnością powodowały ograniczanie awansów Hadrianowi.
Poza zgodą na małżeństwo z członkiem swojej familii, Trajan nie dawał żadnych wyraźnych sygnałów, mających dowodzić, że Hadrian jest według niego szczególnie faworyzowany lub planowany na następcę. Hadrian pomimo pewnego posiadanego doświadczenia wojskowego nie otrzymał w początkowej fazie wojny z Partami żadnych uprawnień dowódczych. Co więcej, w latach 111-113 n.e. dorosły już Hadrian zamiast otrzymywać ważne stanowiska i urzędy publiczne, za zgodą Trajana, przebywał w Atenach, w celu dalszego zgłębiania świata Greków. Trajan nie przyznał Hadrianowi także statusu patrycjusza czy tytułu pierwszego konsula – o czym mówi Kasjusz Dion.
Dojście do władzy
Kiedy w 117 roku n.e. poważnie chory Trajan zdecydował się wrócić do Rzymu, Hadrian pozostał w Syrii, jako namiestnik prowincji. Umierający na zachodnim wybrzeżu Turcji Trajan nie powiedział wprost, kto ma zostać jego następcą. Kasjusz Dion wprost twierdzi, że Hadrian nie otrzymał żadnego wyraźnego poparcia ze strony Trajana. Plotyna, mocno popierająca Hadriana – z którym mogły ją nawet łączyć relacje miłosne – zapewne dążyła do uznania go następcą i adoptowanym synem cesarza. W spisek z pewnością mógł być także zaangażowany Attianus, któremu na rękę było obwołanie sprzymierzonego i znanego mu od dzieciństwa mężczyzny.
Ojciec Kasjusza Diona – Apronianus, który był zarządcą Cylicji – przekazywał jakoby śmierć Trajana utrzymywano w tajemnicy przez kilka dni, tak aby adopcja Hadriana została przeprowadzana bez przeszkód, a jego prawa do tronu odpowiednio zabezpieczone. Wskazuje to, że Plotyna wraz z Attianusem – odpowiednio żona byłego cesarza i prefekt pretorianów – poparli Hadriana, co miało mu dać wystarczającą legitymizację. Niewykluczone, że Plotyna zachęciła lub zmusiła Trajana do podpisana dokumentu adopcyjnego lub też dokument po prostu został sfałszowany.
Mając poparcie Plotyny, Attianusa i legionów syryjskich kwestią już tylko formalną, było wysłanie listu do Senatu z prośbą o uznanie jego władzy.
Cesarz rzymski
Hadrian cesarzem rzymskim został w wieku 41 lat. Szybko ugruntował i umocnił władzę nad legionami. Jedynym jego potencjalnym rywalem był legat Judei, Lucjusz Kwietus, którego szybko odwołał. Nowy władca jednak nie skierował się ku stolicy, a na długo pozostał na Wschodzie, twierdząc, że musi ustabilizować sytuację w Judei (powstanie wybuchło jeszcze za Trajana) i na wschodniej granicy. Postanowił oddać, podbitą za Trajana Mezopotamię i Armenię Partom, z którymi o mały włos nie doszło do kolejnej wojny w 121 roku n.e. Wydawać się może, że ta decyzja ujawniła tchórzostwo cesarza, jednak bardziej sensownym wyjaśnieniem jest dostrzeżenie przez Hadriana słabych walorów obronności zdobytych regionów oraz potrzeby umocnienia innych regionów imperium – zwłaszcza nad Dunajem. W tym czasie w Rzymie wykryto spisek Kwietusa i czterech ważnych senatorów, którzy za prośbą cesarza zostali skazani na śmierć.
W roku 118 n.e. Hadrian zawitał do Rzymu, gdzie pozostawał przez 3 lata. W następnych latach skupił się głównie na umacnianiu stałych fortyfikacji wojskowych na granicach Imperium Rzymskiego (limites).
W 121 roku n.e. udał się do Galii, gdzie zajął się umacnianiem fortyfikacji. Na Renie i Dunaju powstały silne forty graniczne, wieże strażnicze i drewniane umocnienia. W roku 122 n.e. znalazł się w Wielkiej Brytanii, gdzie zlecił budowę umocnień limesowych – Wału Hadriana – który miał oddzielić Rzymian od świata barbarzyńskiego. Mur miał przede wszystkim zabezpieczyć rzymskie zdobycze w Brytanii, poddać kontroli handel na granicy oraz migrację. Z racji że tereny, na których powstawał wał umocnień był pozbawiony drewna (w przeciwieństwie do limesu germańskiego), zdecydowano się na budowlę z kamienia.
Cesarz usprawniał komunikację na frontach oraz wzmocnił poczucie bezpieczeństwa. Aby podnieść morale żołnierzy oraz zlikwidować ich niepewność, starał się przeprowadzać inspekcję oraz zlecił twarde szkolenia i podniesienie dyscypliny w armii. Mimo że Hadrian często ukazywany był na monetach w wojskowym stylu, to jego polityka zakładała pokój na granicach, romanizowanie podbitych ziem i umacnianie zdobyczy. Głównym założeniem jego polityki zagranicznej była rezygnacja z dalszych podbojów i zabezpieczenie granic Imperium Romanum.
Hadrian wiele podróżował po imperium, dokonując inspekcji legionów, wprowadzając reformy w miejscach, które według niego tego wymagały. Rzadko przebywał w Rzymie, w którym jego interesy reprezentowało grono zwolenników z wyższych sfer oraz wojskowy weteran Marcjusz Turbo – prefekt pretorianów i bliski przyjaciel Trajana i Hadriana. Istnieją także przekazy jakoby cesarz powołał specjalną jednostkę – frumentarii – której głównym zadaniem było sprawowanie kontroli i szpiegowanie w celu wykrycia wszelkich spisków w stolicy zawczasu.
W roku 123 n.e. Hadrian wizytował wschodnie prowincje rzymskie. Odwiedził Mauretanię, gdzie osobiście poprowadził kampanię wojenną przeciwko rebeliantom. Odwiedził m.in. Anatolię, Claudiopolis, Nikomedię i wiele innych.
Jesienią 124 roku n.e. zawitał do Grecji, by potem odwiedzić Sycylię i Rzym.
W trakcie licznych inspekcji cesarz Hadrian zlecał wiele konstrukcji. Budowle powstałe w Rzymie z inicjatywy Hadriana to między innymi monumentalny grobowiec imperatora i jego rodziny (Mauzoleum Hadriana – obecna świątynia świętego Anioła), oraz świątynia Wenery i Romy przy Forum Romanum od strony Koloseum. Odbudował również zniszczony w pożarze w roku 80 n.e. Panteon.
Ponadto Hadrian zreformował system podatkowy, złagodził prawa dotyczące niewolników. Zlecił Salwiuszowi Julianowi wydanie instrukcji prawnych dla pretorów zwane edyktem wieczystym (edictum perpetuum).
W roku 128 n.e. cesarz Hadrian ponownie udał się w inspekcję po Grecji, Azji, Egipcie. Od 129 roku n.e. Hadrian nazywany był: Hadrianos Sebastos Olympios. W 130 roku n.e. Hadrian wizytował Judeę, a konkretnie Jerozolimę, która wciąż pełna była ruin po zakończonej 60 lat wcześniej I wojnie żydowskiej. Cesarz zadecydował o odbudowie i przebudowie miasta na bardziej „rzymskie”. Powstało wiele świątyń ku czci rzymskich bogów, często na miejscach świętych dla Żydów. Taka antyżydowska polityka cesarza doprowadziła do buntu i wybuchu kolejnej wojny żydowskiej, tzw. powstania Bar-Kochby. W okresie 132-136 n.e. cesarz stłumił powstanie w Judei, a nazwę stolicy – Jerozolima – zmienił na Colonia Aelia Capitolina.
Hadrian dał się poznać także jako mecenas sztuki i nauki. Szczególną uwagą darzył kulturę grecką. Napisał niezachowane „Ćwiczenia retoryczne różne” (Meletai), był autorem wielu wierszy, mów, napisał autobiografię, rzeźbił oraz malował. Jeden z niewielu ocalałych wierszy jego autorstwa „Animula vagula, blandula” w polskim przekładzie brzmi:
Duszyczko moja, tkliwa i ruchliwa,
Gościu ty ciała mojego i druhno,
Co pójdziesz teraz w ostępy ciemności,
Twarde i nagie, i pełne bladości,
A żartów stroić już zwykłych nie będziesz.
Końcowe lata swojego życia Hadrian spędził w Rzymie. W 134 roku n.e. odbierał triumf kończący drugą wojnę żydowską (faktycznie zakończona dopiero w następnym roku). W 136 roku n.e. zlecił budowę Świątyni Wenery i Romy, na miejscu byłej rezydencji Nerona – Złotego Domu.
W tym czasie, ze względu na słabe zdrowie, zaczął zwracać uwagę na ewentualnych sukcesorów. W 136 n.e. adoptował jednego z konsulów tego roku, Cejoniusza Kommodusa. Ze względu jednak na jego śmierć, zaadoptował człowieka o imieniu Titus Aurelius Fulvus Boionius Arrius Antoninus – czterokrotnego legata Italii i prokonsula Azji (przyszły cesarz Antoninus Pius).
Pod koniec życia, mocno schorowany Hadrian (chorował między innymi na puchlinę wodną) zaczął podejmować kontrowersyjne decyzje, które głównie godziły w arystokrację. Adopcja Cejoniusza Kommodusa spotkała się ze sprzeciwem prominentnego polityka tego okresu (blisko 90-letniego) Lucjusza Juliusza Ursusa Servianusa, którego wnuk, Gnaeus Pedanius Fuscus Salinator miał początkowo objąć urząd po Hadrianie. Cesarz bojąc się problemów z późniejszą sukcesją władzy rozkazał zabić zarówno Servianusa jak i jego wnuka. Obaj, według niektórych przekazów, mieli przygotowywać przewrót w Rzymie. Śmierć takich osobistości, na zlecenie umierającego władcy, spotkała się z ogromną krytyką senatu i arystokracji. Wydarzenie to położyło się cieniem na panowaniu Hadriana.
Śmierć
Zmarł dnia 10 lipca 138 roku n.e. w swojej willi w Baje (Italia) w wieku 62 lat. Uważa się że powodem śmierci były kłopoty z sercem. Kasjusz Dion oraz „Historia Augusta” wspominają bardziej szczegółowo o problemach zdrowotnych władcy. Cesarza pochowano na początku w Puteoli, niedaleko Baje, w posesji która niegdyś należała do Cycerona. Niedługo potem jego szczątki przewieziono do Rzymu i pochowano je w Ogrodach Domicji. W 139 roku n.e., kiedy ukończono Mauzoleum Hadriana, cesarz Antoninus Pius zlecił umieszczenie skremowanego ciała cesarza obok swojej żony Vibia Sabina oraz ich pierwszego zaadoptowanego syna, Cejoniusza Kommodusa (zmarł w 138 n.e.) w grobowcu.
Hadrian został także zaliczony w poczet bogów jako Divus Hadrianus, a na jego cześć wybudowano świątynię na Placu Marsowym. Wszystko to przy dużym oporze Senatu, który pamiętał niedawne decyzje cesarza.
